Door Maduro gesteunde guerrilla’s uit Colombia winnen snel terrein in Venezuela: ‘ELN rekruteert op onze scholen’

De rebellen vechten met andere zwaarbewapende groepen om de controle over grenzen, drugsroutes en illegale mijnen. Maduro kan op hulp van de Colombiaanse guerrilla rekenen, mocht de politieke crisis in Venezuela op oorlog uitdraaien.

‘De guerrilla heeft banden met Venezolaanse veiligheidstroepen en vormt een bedreiging voor de stabiliteit in de regio’, stelt ICG in het rapport. Voor de Venezolaanse oppositie legitimeert de aanwezigheid van ‘terroristen’ een militaire interventie. ‘Maduro heeft delen van ons territorium ter beschikking gesteld aan de ELN’, zei de  zelfbenoemde interim-president Juan Guaidó daarover begin deze maand tegen de Volkskrant. ‘De ELN haalt hier goud uit de grond en gebruikt de inkomsten om wapens te kopen waarmee ze in Colombia aanslagen plegen.’

Maar ICG waarschuwt nadrukkelijk voor de risico’s van buitenlandse interventie. ‘Een invasie kan de regio onderdompelen in gewelddadige gevechten tussen rivaliserende gewapende facties’, aldus het rapport. ‘Juist vanwege de aanwezigheid van guerrillagroepen is militaire interventie een slecht idee’, zegt de Nederlandse onderzoeker Bram Ebus, schrijver van het rapport. ‘Het zou uitdraaien op een langdurig conflict, met veel slachtoffers.’

‘ELN rekruteert openlijk op onze scholen’

In Colombia woedt al sinds de jaren zestig een burgeroorlog tussen de staat en guerrillabewegingen. ‘Hun invloed in Venezuela bleef lang beperkt tot de grensregio’s’, aldus Ebus. ‘Maar de afgelopen vijf jaar is ELN diep gepenetreerd in Venezolaanse mijnbouwregio’s, hun invloed reikt inmiddels tot de grenzen met Guyana en Brazilië. Ze rekruteren actief in Venezuela, en leggen lokale gemeenschappen hun wetten op.’ Javier Tarazona, directeur van Fundaredes, een ngo voor jongerenwerk, beaamt dat: ‘De ELN rekruteert openlijk op onze scholen.’

Fundaredes helpt kansarme jongeren in Táchira, een deelstaat aan de grens met Colombia. ‘De bevolking hier is zeer ontvankelijk voor de ELN’, vertelt Tarazona. ‘De economische crisis is extreem, toetreden tot de guerrilla betekent een inkomen.’ Volgens Tarazona werkt ELN nauw samen met het regime. ‘De guerrillero’s delen de voedselpakketten van de regering uit’, vertelt hij. ‘Op die manier willen ze sympathie kweken bij de bevolking.’

In 2016 bereikte de Colombiaanse regering een vredesverdrag met de FARC, de grootste en machtigste rebellengroep van Colombia. Maar de implementatie van het akkoord verloopt uitermate stroef, en veel FARC-strijders hebben uit frustratie daarover de wapens weer opgepakt. Ook deze FARC-dissidenten vinden in Venezuela een veilige haven en inkomsten uit smokkel, mijnbouw en drugshandel.

Vredesonderhandelingen met Colombia’s tweede guerrillabeweging ELN zijn gestaakt nadat de rebellen in januari een bloedige aanslag pleegde op een politieschool in hoofdstad Bogotá. De ELN heeft zo’n tweeduizend manschappen in Colombia en is groeiende. De schattingen over het aantal ELN-leden in Venezuela lopen uiteen van enkele duizenden tot twintigduizend. De guerrillero’s werken er nauw samen met colectivos, de gewelddadige paramilitairen van het Maduro regime.

Illegale mijnen

Toen de olieprijzen in 2013 kelderden, begon de Venezolaanse staat te focussen op het delven van goud en andere mineralen. In 2016 opende Maduro grote gebieden voor mijnbouw. Internationale investeerders bleven echter weg, zij zagen de verplichte joint venture met de door militairen gerunde staatsbedrijven niet zitten. Criminele organisaties stortten zich op de lucratieve markt, ze runnen illegale mijnen, terroriseren de bevolking en dumpen giftig afval in natuurgebieden. Ze delen de winst met lokale politici, politie en militairen.

De Colombiaanse guerrilla heeft ruime ervaring met goudmijnen, en zag zijn kans schoon in Venezuela. Lokale autoriteiten ontvingen de linkse rebellen met open armen. De macht van criminele bendes was hen boven het hoofd gegroeid en ELN stelt orde op zaken in de afgelegen gebieden. De groepering maakt propaganda voor het regime in de gemeenschappen, en het komt Maduro goed uit om goed getrainde bondgenoten te hebben aan de grenzen met buurlanden.

Helemaal nu Venezuela zich in een diepe politieke crisis bevindt. Op 23 januari benoemde Kamervoorzitter Juan Guaidó zichzelf tot interim-president, met als doel Maduro van de troon te stoten, de democratie te herstellen en eerlijke verkiezingen te organiseren. Guaidó heeft de steun van de Verenigde Staten en zestig andere landen. Maduro spreekt van een staatsgreep en peinst er niet over te vertrekken.

Guaidó en zijn bondgenoten hoopten dat politie en leger massaal zouden overlopen, maar dat is niet gebeurd. Een poging humanitaire hulp het land in te krijgen, liep zaterdag uit op een grote mislukking, met enkele doden en honderden gewonden. De oppositie staat inmiddels steeds meer open voor militaire interventie. Op een bijeenkomst van bondgenoten afgelopen maandag bleek dat daar weinig animo voor is in de regio, maar dat wil niet zeggen dat de optie van tafel is.

De situatie is zeer licht ontvlambaar. De afgelopen dagen was er aanhoudende spanning aan de grenzen met Colombia en Brazilië. ‘Colombia is onze belangrijkste bondgenoot in de regio’, zei de Amerikaanse vicepresident Mike Pence maandag. ‘We zullen te hulp schieten als de Colombiaanse soevereiniteit in gevaar is.’ Ook als Maduro besluit om Guaidó te arresteren, dreigt snelle escalatie.

‘ELN heeft al aangegeven dat het Maduro zal steunen mocht er een invasie komen’, zegt Ebus. Ook als een deel van het leger overloopt naar Guaidó, en Venezuela in een burgeroorlog verzandt, zal ELN het Maduro-kamp versterken. ‘De guerrillero’s hebben het goed in Venezuela’, aldus Ebus. ‘Ze zullen een wisseling van regering koste wat kost willen voorkomen.’