Het gezicht van verzet tegen Maduro

Op school in het havenstadje La Guaira in de arme deelstaat Vargas, waar Juan Guaidó opgroeide, was hij er altijd snel bij als er iets georganiseerd moest worden. Vooral als het om sportevenementen ging en dan het liefst basketbal, zijn favoriete sport. Hij bepaalde dan de teams, regelde de locatie, de toestemming van de school, alles kreeg hij voor elkaar, vertelt zijn moeder Norka Márquez, die tegenwoordig in Caracas woont.

Voor Juan Guaidó (35), die van de een op de andere dag van een relatief onbekende politicus uitgroeide tot de hoop van veel Venezolanen, is het leven in korte tijd radicaal veranderd. Dat geldt ook voor zijn familie. Guaidó’s jongere broertjes Simon en Jésus begeleiden moeder Norka, lerares, van interview naar interview. Iedereen wil weten wie hij eigenlijk is, haar zoon, die zichzelf op 23 januari uitriep tot interim-president en onmiddellijk werd erkend door de VS en veel westerse landen. En die sinds deze maandag ook wordt gesteund door enkele Europese regeringen.

Lees ook deze reportage van correspondent Nina Jurna ‘Als je niet meer kunt eten, wil je verandering’

„Juan komt uit een hecht maar simpel gezin. We zijn harde werkers en zeker niet rijk”, vertelt moeder Norka, terwijl Guaidó’s broertje Simon (met tatoeages en een neusring) een glas cola voor haar inschenkt in een hotellounge. „Ik ben gescheiden van Juans vader. Hij heeft in totaal vijf broers en zussen van zijn vaderskant en drie broertjes van mijn kant. Juan is altijd de bemiddelaar geweest. Bij familieruzies of meningsverschillen was hij er om ons weer tot elkaar te brengen. Daarom lukt het hem ook de oppositie te verenigen en kan hij Venezuela uit deze crisis halen en hopelijk naar nieuwe en eerlijke verkiezingen leiden.”

Eind 1999 trof een grote natuurramp zijn thuisstaat Vargas. Guaidó was zestien. Dagenlange tropische regens, overstromingen en modderbanken troffen de deelstaat waar naar schatting 30.000 mensen, zo’n 10 procent van de bevolking, overleden. Duizenden mensen raakten dakloos, ook Juan Guaidó en zijn familie. Guaidó’s beste vrienden en veel klasgenootjes kwamen om bij de ramp. De ervaring was bepalend voor zijn politieke bewustwording. Moeder Norka: „Wat hem vooral trof, was de reactie van de toenmalige president Hugo Chávez op de ramp. Hulp aangeboden vanuit de VS werd bijvoorbeeld tegengehouden, omdat het de ‘imperialistische vijand’ was die insprong.” Terwijl er veel geld binnenkwam, werd de vernietigde deelstaat er nauwelijks van opgebouwd. Veel van het ingezameld geld verdween in de zakken van de regering Chávez. Het maakte Juan als tiener kwaad. „Hij vroeg zich af of dit echt een president van het volk is.”

Studentenprotesten

Dakloos en blut vluchtte de familie naar de hoofdstad Caracas, waar moeder Norka lange tijd met haar kinderen in een piepkleine eenkamerwoning woonde. Een oom onderhield het gezin en betaalde Guaidó’s universitaire opleiding, hij werd ingenieur. In 2007 braken er studentenprotesten uit tegen Chávez, nadat de uitzendvergunning van het onafhankelijke tv netwerk RCTV niet was verlengd door de regering. Samen met onder anderen de latere oppositieleider Leopoldo López stond Guaidó in de voorste linie van deze studentenprotesten, die uitmondden in grote demonstraties tegen het regime van Chávez. Met succes mobiliseerden de studenten genoeg stemmen om een voorstel van Chávez te blokkeren. Hij wilde de grondwet veranderen, opdat hij zich eindeloos verkiesbaar kon stellen. Hierover kwam een referendum, dat Chávez verloor, maar uiteindelijk toch naar zijn hand wist te zetten. „We zijn toen door de chavistas geïntimideerd en bedreigd. Maar als dat weer gebeurt, laat ik me niet meer van de wijs brengen”, zei een jonge Guaidó in NRC in 2010, toen hij zich lokaal verkiesbaar stelde in Vargas.

De studentenbeweging was hecht, strijdbaar en cruciaal voor de ontwikkeling van Guaidó, die als een van de leiders kwam bovendrijven, vertelt Rafael Rojas, een naaste adviseur en vriend van Guaidó. Hij groeide toen snel, mede onder invloed van Leopoldo López, die ambities had voor het opzetten van een eigen politieke partij: Voluntad Popular.

Lees ook: Orkestreert de regering-Trump een staatsgreep in Venezuela?

In buitenlandse media wordt de dertiger Guaidó, met zijn donkere haren, lichtbruine teint, lange postuur, charisma en sprekerstalent, al vergeleken met de Amerikaanse oud-president Barack Obama. Zijn tegenstanders zien hem als een marionet van de Amerikanen, die hem direct erkenden als interim-president en er alles aan doen om het regime van Maduro ten val te brengen. „De bemoeienis van de VS kan tegen hem werken als hij er te veel op leunt. Veel Venezolanen willen wel van Maduro af, maar zitten ook niet op de Amerikanen te wachten”, waarschuwt historicus Tomás Straka. Hij trekt parallellen met oud-leider Hugo Chávez. „Ze liggen ideologisch uit elkaar, maar hebben beiden charisma en zijn in korte tijd enorm populair geworden. Venezolanen zoeken steeds naar een redder. Vroeger was het Chávez die op handen werd gedragen, nu is het Guaidó”

‘Dat rechtse jongetje’

Guaidó heeft geen uitgesproken politiek profiel. In 2010 was hij nog lid van een lokale linkse partij in de deelstaat Vargas. Volgens Rojas is hij meer een centrum-democraat. Maduro schildert Guaidó zo veel mogelijk af als „dat rechtse jongetje”. In 2015 werd Guaidó gekozen als parlementslid voor Voluntad Popular, met 26 procent van de stemmen, waaronder de meeste van zijn thuisstaat Vargas – een chavistabolwerk.

Toch was Guaidó bij het grote publiek tot een paar weken geleden nog onbekend. Alle aandacht binnen de partij ging naar leider Leopoldo López, die tijdens protesten in 2014 werd gearresteerd, gevangen gezet en sinds 2016 huisarrest heeft. „López is nog altijd zijn grote adviseur. Guaidó was meer achter de schermen bezig en maakte zich hard voor onderzoek naar de grote corruptiezaken waar de regering Maduro in verwikkeld was. Hij is misschien plotseling boven komen drijven, maar het fundament lag er al”, zegt Rafael Rojas.

Er was moed voor nodig om zich, na zijn uitverkiezing als parlementsvoorzitter, met de grondwet in de hand uit te roepen tot interim-president, benadrukken zijn naasten. „Hij weet welk risico hij nu loopt en het gevaar wordt alleen maar groter, ondanks alle steun ook van het buitenland”, zegt zijn moeder bezorgd. Guaidó is getrouwd met journaliste Fabiana Rosales en heeft een dochtertje van twintig maanden, over wier veiligheid hij zich grote zorgen maakt. Vorige week trok de oproerpolitie naar zijn huis en ondervroeg zijn vrouw, terwijl Guaidó een speech gaf op de universiteit.

Zelf zei Guaidó daarover in een gesprek met NRC aan de vooravond van het grote protest op 23 januari: „Ik houd er rekening mee dat ik opgepakt word. Al mijn voorgangers zijn gecriminaliseerd en opgesloten of monddood gemaakt. Dat is hoe dit regime werkt”.

De vraag is of Guaidó het leger kan losweken van Maduro. Hij voert al gesprekken met de legertop, claimde hij in een ingezonden stuk in The New York Times. „Zijn opa was een militair en heeft grote invloed gehad op zijn opvoeding. Juan kent de doctrine en cultuur van het leger”, zegt zijn moeder. „Het zou hem nu goed van pas kunnen komen.”

Correctie 3/2: het intro van dit artikel is aangepast. Niet alle EU-landen doen mee aan het ultimatum om Maduro te dwingen presidentsverkiezingen uit te schrijven.

Correctie 3/2: In een eerdere versie van dit artikel stond dat Guaidó veertien was toen een natuurramp zijn thuisstaat trof. Hij was zestien.

Dit artikel is op 4 februari geactualiseerd.