Zij durfden te deserteren – maar blijven doodsbang voor Maduro

Het waren de legerlaarzen die hem bijna hadden verraden. Ze lagen nog tussen zijn bagage achterin de auto toen gewapende militairen bij het checkpoint in San Cristóbal de kofferbak openden voor controle. Met kloppend hart volgde kapitein Henry José Rivas (34) via de achteruitkijkspiegel de bewegingen van de soldaten, tot ze plotseling werden weggeroepen naar een andere auto waar iets ontdekt was. Rivas, een gevluchte militair in burgerkleding, kon doorrijden.

Uren daarvoor, in de vroege ochtend van 30 april, stond kapitein Rivas nog zij aan zij met andere militairen die zich hadden afgekeerd van president Nicolás Maduro. Ze schaarden zich achter Juan Guaidó, de oppositieleider die zich eerder uitriep tot interim-president van Venezuela. Op 30 april deed hij een ultieme, uiteindelijk mislukte poging het leger van Maduro los te weken. Achter Guaidó stond Venezuela’s bekendste politieke gevangene Leopoldo López, die even daarvoor uit zijn huisarrest was bevrijd.

„We waren met een groep van zes- tot zevenhonderd man betrokken bij Operatie Vrijheid: militairen van het leger, leden van de geheime dienst Sebin en van de militaire inlichtingendienst deden mee”, vertelt de kapitein telefonisch vanuit het vluchtoord dat hij geheim wil houden.

Lees ook in drie tweets

Nationale Garde

Dat hij Venezuela met zijn gezin heeft moeten ontvluchten, toont de risico’s voor deserterende militairen. Ze stellen zichzelf en achterblijvende familieleden bloot aan vergelding door een steeds repressiever regime. De angst hiervoor verklaart waarom Maduro er temidden van groeiende maatschappelijke onvrede – ook onder militairen – vooralsnog in slaagt de steun van het leger te behouden. NRC probeerde de afgelopen weken familieleden van gedeserteerde militairen te interviewen, maar ze hielden contact af uit vrees voor de regime.

Er was volgens Rivas in de opmaat naar 30 april een akkoord bereikt tussen Guaidó en Vladimir Padrino, de minister van Defensie en een sleutelfiguur binnen de regering die van Operatie Vrijheid op de hoogte was. „Zelf behoorde ik tot de Nationale Garde van de 43ste zone en was die ochtend belast met de vrijlating van Leopoldo López. Toen we hem uit zijn huis hadden weggehaald en naar de afgesproken plek bij het militaire vliegveld La Carlota gingen, werd duidelijk dat de minister van Defensie het had laten afweten.”

Kapitein Rivas is na een lange en lastige vlucht door Venezuela, via illegale grensovergangen Colombia binnengekomen en toen via Peru naar de plek waar hij zich nu schuilhoudt. Daar is hij nu herenigd met zijn vrouw en dochters van 2 en 10 jaar oud. „Ik ben blij dat mijn gezin hier is, maar ik weet dat ik gezocht word.”

Op internet circuleren foto’s van hem en andere rebellerende militairen. „Ik heb extra maatregelen getroffen om achtergebleven familieleden in Venezuela te beveiligen, welke kan ik niet zeggen. De situatie is anders verlopen dan gepland”, verzucht hij.

De later die dag gedeserteerde kapitein Rivas (midden achter) op 30 april met Venezuela’s bekendste politieke gevangene López (rechts voor), die even eerder uit zijn huisarrest was bevrijd.

Enorme angstcultuur

Ondanks herhaalde uitnodigingen van Guaidó zijn militairen niet massaal naar hem overgelopen. Op 23 februari wilde de oppositie met duizenden vrijwilligers Amerikaanse humanitaire hulp het land binnen krijgen. Het plan faalde. Rond die hulpactie zijn wel meer dan duizend militairen naar de Colombiaanse grensstad Cúcuta gevlucht. Maar het overgrote deel van het Venezolaanse leger – dat volgens officiële cijfers 95.000 tot 150.000 militairen telt – luistert nog altijd naar de zittende president.

„Er heerst een enorme angstcultuur binnen het leger”, meent Rivas die sinds zijn twintigste militair is. „Militairen durven niet te klagen over de economische situatie of zich negatief uit te laten over de overheid of er een andere mening op na houden. Het wordt direct opgevat als gebrek aan loyaliteit. Je wordt geïsoleerd, kunt maandenlang gevangen worden gezet en zelfs worden gemarteld.”

Lees ook waarom een revolutie in Venezuela uitbleef

Dit beeld wordt bevestigd door Williams Daniel Martínez Farfán (28) een 1ste luitenant die vijf maanden geleden Venezuela ontvluchtte en nu in Peru zit. „Het ergste is wanneer je gemarteld wordt en ze dat dan filmen. Er wordt gedreigd het materiaal openbaar te maken. Dat is voor militairen een enorme vernedering. Zo zijn er veel manieren om te voorkomen dat soldaten in opstand komen. Door dreigen, terreur, angst creëren en geweld, houden de soldaten zich koest”, zegt Martínez.

Zelf werd hij in 2015 veroordeeld tot vier jaar cel, nadat uit zijn wapendepot wapens waren verdwenen. „Ik had er niets mee te maken maar werd beschuldigd van verraad en opgesloten in de militaire gevangenis Ramo Verde waar ook Leopoldo López in die tijd gevangen zat”, vertelt de luitenant vanuit Peru in een videochat. „Toen het leger ontdekte dat we bevriend waren geraakt, werd ik overgeplaatst naar een andere gevangenis waar ik de laatste twee jaar zat.”

Eenmaal vrij, begonnen de dreigementen en intimidaties. „Ik werd geschaduwd, de [geheime dienst] Sebin zat achter me aan, ik voelde me steeds onveiliger. Toen ben ik gevlucht.”

Schijn bedriegt

Maduro probeert intussen uit te dragen dat militairen loyaal aan hem zijn. Op sociale media verspreidt hij filmpjes van groots opgezette legertrainingen, waarbij duizenden militairen schreeuwen, salueren en trainingsoefeningen doen terwijl Maduro voorop paradeert.

Maar schijn bedriegt, zeggen de twee gevluchte militairen. „Een meerderheid van de lagere rangen en het middenkader kan niet wachten tot Maduro weg is. Ze lijden onder de crisis en verdienen niet genoeg om hun gezinnen te onderhouden.”

De hoge officieren worden omgekocht met geld en macht. „En zolang ze zich kunnen verrijken, blijven ze trouw aan Maduro.”

Rivas die dichtbij de macht zat, signaleerde op het laatst steeds meer verdeeldheid. „Machtige regeringsleden zoals Diosdado Cabello [voorzitter van een aan het regime loyale assemblee] hebben hun eigen militairen om zich heen, een soort privé-leger. Maduro heeft z’n eigen militairen, net als communicatieminister Jorge Rodríguez.”

Lees ook Venezolaanse soldaten om te praten

Zelf behoorde Rivas tot de groep militairen rondom Diosdado Cabello. „Ze werken afzonderlijk van elkaar, vertrouwen elkaar absoluut niet en ze zijn allemaal corrupt.” Volgens luitenant Martínez is het wantrouwen tussen leger en regering zo groot, dat de sloten van de wapen- en munitiedepots door machtige regeringsleden zijn vervangen.

Ook de invloed van de Cubanen, die al sinds de opbouw van het huidige leger door oud-president Hugo Chávez een sleutelrol spelen, is groot, zeggen de twee gevluchte militairen. „Volgens de doctrine van Fidel Castro wordt loyaliteit aan de revolutie en de president er al twintig jaar ingestampt. Dat het de oppositie niet lukt dit in een paar maanden af te breken, is dan ook begrijpelijk, hoe slecht de soldaten het ook hebben”, meent Williams.

Rivas werd in de armen van de oppositie gedreven toen hij zag hoe machtige politici en militairen leefden. „Ik zag hoe topfiguren zoals Cabello in weelde leven, exorbitante feesten organiseren met eten, drank en prostituees. Ondertussen crepeert de bevolking en zitten de gevangenissen vol politieke gevangenen.”