Een mangrovepark in plaats van een stinkend muskietenbroeinest op Curaçao
Mangroven zijn cruciaal voor het onderwaterleven en voor kustvogels. Toch verdwijnen op Curaçao meer mangroven dan erbij komen. Recent heeft het eiland een mangrovebos nieuw leven ingeblazen.
Het zijn fascinerende bomen. De rode mangrove met zijn karakteristieke steltwortels; en de witte en de zwarte met bovengrondse, potloodvormige luchtwortels. Die rare wortels groeien niet voor niks zo hoog boven de grond. De bomen staan namelijk met hun voeten in het zuurstofarme zilte water en daarom ‘ademen’ ze via deze luchtwortels.
De bomen zijn cruciaal: ze houden niet alleen het sediment vast dat van het land komt en anders de zee in spoelt en het koraalrif verstikt, ze beschermen ook de kust tegen te hoge golven bij bijvoorbeeld orkanen.
Maar dat is nog niet alles. De broedkamerfunctie maakt de aanwezigheid van mangroven van groot belang voor het koraalrif. Talloze rifvissen en andere zeedieren groeien op in de beschutting van mangrovewortels voordat ze naar het koraalrif of de open zee vertrekken. Ze leven van algen en plankton die op en tussen de mangrovewortels groeien. Bovendien hebben deze dieren in het ondiepe water vlak voor de kust weinig of geen last van roofvissen. Met de broedkamerfunctie zijn mangroven dus ook van groot belang voor de visserij. En dan zijn er nog de kustvogels die in de boomkruinen ideale nestplekken vinden.
Ze staan in de weg als je luxe villa’s wilt bouwen
Maar ja, die bomen staan soms wel in de weg. Bijvoorbeeld als je luxevilla’s aan zee wilt bouwen met bijbehorende aanlegsteigers. Dan vormen de mangroven een barrière, dus hup, weg ermee. Ook voor hotels of commerciële houtkap moeten mangroven vaak wijken. Wereldwijd is alleen al in de laatste twintig jaar van de vorige eeuw 27 procent van alle mangrovegebieden verdwenen.
Op Curaçao is 0,12 procent van het eiland begroeid met mangroven: een miezerige 55 hectare. Ooit was dat veel meer en waren de vele baaien aan de zuidkust omzoomd met mangroven. Toerisme en woningbouw eisten ook hier hun tol.
Strikt juridisch zijn mangroven op Curaçao niet beschermd, vertelt Jeffrey Sybesma, bioloog en jurist. “Maar Curaçao is wel verdragspartij bij de Cartagena Conventie inzake de bescherming van het mariene milieu in het wijdere Caribische gebied. Op grond van het Protocol inzake speciaal beschermde gebieden en wilde soorten (Spaw) kunnen mangroven niet zonder meer worden gekapt of anderszins beschadigd.” Dit gebeurt desondanks. “De overheid van Curaçao treedt zelden of helemaal niet op tegen illegale kap van mangrovebossen”, weet Sybesma.
Maar onlangs heeft Curaçao een gebied van 7,5 hectare mangroven hersteld. Daar, aan het Rifwater ten zuiden van Curaçaos oude stadswijk Otrobanda, lag traditioneel een groot open water. Sinds eind jaren veertig van de vorige eeuw het riool werd aangelegd, spoelde het rioolwater een paar keer per jaar bij storingen in het pomphuis het Rifwater in. De voedingsstoffen bleven achter en daardoor konden mangroven ontkiemen en uitgroeien tot enorme hoogten, hoger dan elders.
Muskieten en stank
Iedereen blij zou je zeggen, maar dat valt tegen. Door de dichte begroeiing kwam er nauwelijks licht bij de bodem. Het stonk en de muskieten vierden feest in het vrijwel stilstaande water. Geen pretje voor de bewoners van de volkswijk aan de overkant van de weg; of voor de patiënten in het nabij gelegen ziekenhuis.
Er moest dus iets gebeuren, temeer daar twee hotels een oogje hadden op de ruimte aan weerszijden van dit mangrovebos. Ze wilden wel bouwen, mits er iets aan die stinkende mangroven vol muskietenbroedplaatsen werd gedaan.
In 2012 schreef Erik Horstman, mangroveonderzoeker aan de Universiteit Twente, op verzoek van milieuorganisatie Amigu di Tera een uitgebreid plan om van de plek een stadspark te maken. Essentieel bleek een goede verbinding met zee ter bevordering van de wateruitwisseling. Hij stelde voor enkele nieuwe kanalen naar zee te graven, maar ook kanalen in het park zelf, zodat het aantrekkelijk wordt voor kajakkers en wandelaars.
Dat park is nu realiteit geworden. De architect, Lyongo Juliana, heeft op Horstmans rapport voortgeborduurd. “Daarvoor moest ik eerst wachten op de technische doorrekening. Want het is cruciaal dat de eb- en vloedwerking terugkeerde, iets waarvan mangroven afhankelijk zijn.”
Vervolgens heeft Juliana esthetische aspecten toegevoegd aan de technische oplossing, zodat het een echt park is geworden, waarvan niet alleen de natuur profiteert, maar ook de mens. Zo kun je via slingerende vlonderpaden verschillende rondjes door het park lopen, terwijl meanderende waterwegen voor een afwisselend kajakparcours zorgen. Juliana: “Omdat het water overwoekerd was, hebben we een deel van de mangroven weggehaald voor de doorbraken naar zee en de vaarroutes in het park.”
Nu worden de (water)wegen omzoomd door metershoge mangroven en zie je links en rechts diverse jonge mangroven opschieten. Die kregen vóór de sanering geen kans door het gebrek aan licht. Ongetwijfeld zullen deze jonkies oprukken richting de vlonderpaden, waardoor het junglegevoel straks alleen maar sterker zal zijn. Juliana: “Door de slechte waterkwaliteit zag je amper vissen. Nu zijn het er zo veel, dat ze soms in de boot springen. We hebben een veel gezondere mangrovepopulatie.”
Protest tegen mangrovekap
Niet iedereen is tevreden over het nieuwe stadspark. Zes partijen, waaronder Amigu di Tera, hebben elkaar gevonden in hun bezwaren. Die gaan voornamelijk over een weg die langs het park is aangelegd waarover cruisetoeristen per bus of taxi worden vervoerd. Pal achter het park liggen twee grote pieren voor cruiseschepen.
Voor de nieuwe weg moest tot verdriet van de actievoerders een klein deel van de mangroven wijken. Een tracé dat de mangroven spaarde, bleek over grond van het nog te bouwen Marriott Hotel te lopen. Volgens de actievoerders bestaan er alternatieven, maar daar is de overheid niet op ingegaan.
Architect Lyongo Juliana begrijpt de kritiek niet. “Het gebied is juist ontwikkeld om de natuur te beschermen. Als we niks hadden gedaan, waren die hotels er niet gekomen. Of ze hadden alle mangroven gekapt om van de stank en de muskieten af te zijn.”
Wie een rondje door het park maakt, ziet witte reigers opvliegen, die hier hun nesten maken. Tijdens de aanleg zijn zelfs een paar keer flamingo’s waargenomen. En de bruine smurrie van weleer is nu helder water geworden.
Volgens critici stroomt er bij storingen nog steeds rioolwater naar de mangroven. Paul Stokkermans, directeur van Carmabi (Caribbean Research and Management of Biodiversity Foundation) dat dit park gaat beheren, vertelt dat dit rioolwater nu in een apart bassin terechtkomt, waardoor het direct kan worden verwijderd. “Maar op den duur moet er wel een nieuw rioleringssysteem komen.”
Het park biedt een unieke kans om van mangroven en de bijbehorende fauna te genieten. Lyongo Juliana is heel trots dat hij heeft mogen helpen dit stukje natuur te beschermen en gezonder te maken. “Nergens anders in de binnenstad vind je een groen gebied van deze afmeting.”
Lees ook:
De Mangrove Maniacs strijden met hun kapmessen voor de biodiversiteit
Op Bonaire regeren geiten en ezels. De natuur telt niet mee, zeggen milieubeschermers. Vrijwilligers proberen het mangrovebos te redden.
Vogelvriend op faunarijk Curaçao
Bijna elke donderdag stapt dierenarts Odette Doest met twee of drie tropische vogels in haar auto en vertrekt ze naar een school op Curaçao. Ze hoopt de jeugd bewust te maken van het belang van bescherming van wilde dieren, vooral vogels.