Waarom in de oliestaat Venezuela de brandstof schaars is

‘Code rood?’ Freddy Alvarado kijkt de bewaker van olieraffinaderij El Palito vol ongeloof aan. ‘Wat is er aan de hand dan?’ De bewaker maakt een verontschuldigend gebaar. ‘Ik mag onder geen beding vreemden toelaten.’ Alvarado dringt wat aan, maar de bewaker maakt een hoofdbeweging naar een groepje militairen verderop. ‘Oké, oké’, zegt Alvarado en slaat de man joviaal op de schouder: ‘We vertrekken al.’

Als de bewaker buiten gehoorsafstand is, begint Alvarado te mopperen. ‘Ik werk hier nu veertig jaar maar code rood heb ik nog nooit meegemaakt’, aldus de 61-jarige Venezolaan. Toegang tot de installaties van staatsoliebedrijf PDVSA is altijd aan restricties verbonden maar als bestuurslid van de Vakbondsfederatie van Venezolaanse Oliewerkers heeft Alvarado doorgaans geen problemen. Hij grinnikt: ‘Ze zijn zeker bang dat de Amerikanen al in aantocht zijn.’

De sfeer in Venezuela is gespannen sinds Kamervoorzitter Juan Guaidó zich op 23 januari tot president uitriep. De 35-jarige Guaidó beroept zich op de grondwet. Daarin staat dat bij het ontbreken van president en vice-president, de Kamervoorzitter de rol van staatshoofd op zich neemt. De socialistische president Nicolás Maduro is via frauduleuze verkiezingen aan de macht gekomen. Venezuela had dus geen legitieme president, aldus de redenering van de oppositie.

Guaidó wil een transitieregering leiden en verkiezingen uitschrijven. Hij heeft daarbij de steun van 80 procent van de bevolking, het overgrote deel van Latijns-Amerika en Europa, en Canada en de Verenigde Staten. Maduro spreekt van een ‘staatsgreep’ en maakt geen aanstalten te vertrekken. ‘De yankees willen onze olie’, buldert hij keer op keer. ‘Maar de olie is van ons!’

Puerto Cabello ligt tweehonderd kilometer ten westen van hoofdstad Caracas. De stad herbergt de belangrijkste oliehaven van Venezuela, het land met de grootste bewezen oliereserves ter wereld. Het was een bruisende havenstad, vol handel, restaurants en hotels. Dat was ‘toen de koe nog dik was’, zoals ze in Venezuela zeggen. ‘Vroeger lag het hier vol schepen’, aldus Alvarado terwijl hij uitkijkt uit over de glinsterende Caribische Zee. ‘Maar deze regering heeft PDVSA gesloopt.’

Brandstof praktisch gratis

De koe is niet alleen sterk vermagerd, ze is op sterven na dood. In 1998, voordat de socialistische Hugo Chávez aan de macht kwam, produceerde PDVSA 3,3 miljoen vaten per dag. Nu is dat minder dan een miljoen. Venezuela is genoodzaakt benzine te importeren en doordat brandstof er praktisch gratis is, wordt het volop het land uit gesmokkeld. Dat zorgt al jarenlang voor lange rijen bij de pompen. Nu Washington oliesancties heeft afgekondigd is het een kwestie van tijd voordat er helemaal geen benzine meer te krijgen is.

PDVSA werd in 1976 genationaliseerd en draagt van oudsher de Venezolaanse economie. Onder socialistisch bestuur is die afhankelijkheid verder toegenomen: 95 procent van de inkomsten komt nu uit olie. Onder datzelfde bestuur is PDVSA sterk gepolitiseerd. Kritische managers werden vervangen voor partijtijgers, kennis of ervaring was daarbij van ondergeschikt belang.

De onvrede daarover was groot binnen PDVSA, en in 2002 leidde dat tot een oliestaking, massale protesten en een door de VS gesteunde poging Chávez uit het zadel te wippen. Chávez overleefde de couppoging en maakte korte metten met het opstandige personeel. Maar met de bijna twintigduizend ontslagen verloor PDVSA ook essentiële expertise, en daarmee productiecapaciteit.

In verval

Bovendien bleven broodnodige investeringen uit. Chávez gebruikte de PDVSA inkomsten liever voor het financieren van zijn sociale programma’s die miljoenen Venezolanen uit de armoede haalden, en hem grote populariteit opleverden. De installaties raakten in verval, de productie liep gestaag terug. ‘Werknemers zijn ook niet meer gemotiveerd om het bedrijf goed te laten draaien’, aldus Alvarado. ‘Vroeger kreeg je een bonus als je je werk goed deed, nu controleren ze alleen of je Maduro hard genoeg toejuicht als hij een speech houdt.’

Onder Chávez waren de olieprijzen hoog, de torenhoge inkomsten verbloemden de teruglopende productie. Chávez ruilde olie voor Cubaanse artsen, en verkocht het zwarte goud voor een prikkie aan Caribische landen: al die eilandjes tikken lekker aan als er gestemd moet worden bij de VN. Rusland en China leenden miljarden aan Venezuela, de schuld wordt afgelost in olie. Door al die verplichtingen bleef er steeds minder olie over voor de normale verkoop.

De enige dollars die nog binnenkwamen waren afkomstig uit de VS, daar staan raffinaderijen die geschikt zijn om de zware Venezolaanse olie te verwerken. Toen de olieprijzen in 2013 drastisch daalden, liepen de inkomsten heel hard terug. Nu de VS sancties hebben afgekondigd, is de geldstroom helemaal opgedroogd. ‘Onze raffinaderij ligt nu praktisch stil’, aldus Alvarado. ‘We verwerken nog maar 30 duizend vaten per dag, vorig jaar was dat nog 120 duizend.’

PDVSA kan zijn olie vanwege de sancties nergens meer verkopen, en ook de opslagcapaciteit is zeer gering. Venezuela zou extra olie kunnen sturen naar China en Rusland, maar heeft geen geld om de productiekosten te betalen. De olievelden tijdelijk sluiten is ook geen optie: Als PDVSA stopt met pompen, duurt het jaren om de velden te reactiveren. Met het risico dat ze voorgoed onbruikbaar worden.

Winkels dichtgetimmerd

In Puerto Cabello zijn nauwelijks winkels open, veel panden zijn dichtgetimmerd. Het station is kapot en verlaten, treinen rijden allang niet meer. ‘Ik ben sinds juli gesloten’, vertelt Carelsy Álvarez, een 34-jarige ondernemer. Ze staat voor het pand waar ze tien jaar geleden het eerste filiaal van haar saladerestaurant opende. ‘In die tijd was het mode om een beetje aan de lijn te denken’, vertelt ze. ‘Ik was de eerste die daarop insprong.’ Nu zijn de ramen dichtgeplakt.

‘De klanten waren veelal werkzaam voor bedrijven uit de oliesector’, vertelt ze. ‘Mijn restaurant was iets duurder dan gemiddeld maar de stad was altijd vol zakenlui. Die hebben geld om iedere dag buiten de deur te eten.’ Maar in 2013 begon de crisis en de raffinaderij nam steeds minder externe bedrijven in de arm. Ook in de haven is nauwelijks meer beweging: ‘Ik heb beide filialen gesloten’, aldus Alvarez.

Ze kan geen antwoord geven op de vraag wat haar salade’s kostten op het moment dat het restaurant sloot. ‘Ik weet niet meer wat de dollar toen waard was’, zegt ze en pakt er een rekenmachine erbij. ‘De inflatie was vorig jaar twee miljoen’, mompelt ze terwijl ze wat getallen intoetst. ‘Toen heeft de regering vijf nullen van de bankbiljetten gehaald.’ Haar vinger blijft zweven boven de toetsen. Dan geeft ze het op: ‘Ik weet het echt niet. Maar zodra Maduro valt, ga ik opnieuw beginnen.’

Privatiseren

Voorlopig is de vraag of en wanneer Maduro valt, en wat daarvoor in de plaats komt. Guaidó belooft na het vertrek van Maduro zo snel mogelijk verkiezingen te organiseren, het is onduidelijk of hij dan zelf kandidaat zal zijn. Hoe dan ook, de roep om PDVSA te privatiseren klinkt luid in oppositiekringen. ‘Het is de enige manier om het bedrijf weer gezond te krijgen’, zegt José Morena, oud-minister van Olie. ‘Er zijn dringend investeringen nodig, en in Venezuela is geen geld.’

‘Maduro moet aftreden’, vindt ook Alvarado. ‘Maar de staat moet een meerderheidsbelang houden in PDVSA.’ De vakbondsleider houdt een lange tirade over de foute geschiedenis van de VS, en hun onstilbare honger naar olie. ‘Wie gelooft dat de Amerikanen zich druk maken om mensenrechten in Venezuela, leeft in een fantasiewereld’, aldus Alvarado nors. ‘Guaidó laat zich voor hun karretje spannen. Hij geeft PDVSA op een presenteerblaadje aan Amerikaanse bedrijven.’