Foto: Pixabay

HILVERSUM – Eenzaamheid is een universeel fenomeen en komt overal in de wereld voor, ook onder Caribische ouderen in Nederland. Alleen weten we over deze groep heel weinig. ‘Een gemis’ zeggen experts want juist die kennis kan veel opleveren voor de groep zelf en de zorg die ze nodig hebben.

Uit metingen in 2016 van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RiVM), blijkt dat eenzaamheid vooral voorkomt onder Nederlanders met een niet westerse migratieachtergrond (64 procent). 55-plussers met een Caribische migratieachtergrond vormen daarin één van de grootste groepen.

Bron: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RiVM)

Over Turkse, Marokkaanse en Surinaamse ouderen in Nederland bestaan er verschillende wetenschappelijke onderzoeken, maar niet over Caribische ouderen.  “Naar mijn weten heeft niemand dat ooit gedaan”, vertelt bijzonder hoogleraar Tineke Fokkema van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zelf deed zij uitvoerig onderzoek naar Turkse en Marokkaanse ouderen. “De aandacht gaat vooral uit naar de drie grootste migrantengroepen: Surinamers, Marokkanen en Turken.”

Ruthmila Cicilia van stichting Zorgcocon Kwido pa Anciano beaamt dit. Met haar stichting in Rotterdam loopt zij regelmatig tegen schrijnende gevallen van eenzaamheid en uitbuiting van Caribische ouderen aan. “Het is hard nodig dat er ook wetenschappelijk onderzoek naar de behoeften van deze groep komt”, zegt ze.

Trots en schaamte
“Caribische mensen zijn een trots en optimistisch volk, dus je zult ze niet snel horen klagen”, legt Cicilia uit. “Praten over dingen als eenzaamheid zullen ze dan ook niet doen met vreemden. Dat heeft met schaamte te maken en het feit dat ze hun kinderen geen schuldgevoel willen geven.”

‘Op Curaçao zit je op je porch en iedereen komt voorbij, maar hier zit je in je flat weggestopt’
– Zorg-expert Ruthmila Cicilia
.

“Wij komen vaak genoeg gevallen tegen waarin ouderen met een kleine AOW zijn opgezadeld met de dagelijkse en financiële zorg voor allerlei (klein)kinderen, terwijl niemand verder naar ze omkijkt. Ook zijn er ouderen die wegkwijnen in eenzaamheid terwijl ze wel familie om zich heen hebben.”

Eigen taal en cultuur
Omdat schaamte en trots een grote rol spelen, is volgens Cicilia een behandeling nodig die past bij de culturele achtergrond van de Caribische ouderen. Zij is niet de enige die er zo over denkt. Zorgverlener Giselle Servania doet al 20 jaar welzijnswerk in Nederland en organiseerde onlangs in Dordrecht een Papiamentstalige informatiebijeenkomst voor Caribische ouderen over eenzaamheid.

“Je merkt dat velen zich in hun moedertaal, maar ook met andere Antillianen, makkelijker uiten. Neem bijvoorbeeld het woord ‘eenzaam’. Dat wordt door velen als heel zwaar ervaren. Daarom noemen we de bijeenkomst ‘je bent niet alleen’ en praten we over ‘je alleen voelen’ in plaats van eenzaam.”

Bescherming tegen eenzaamheid dicht bij huis

Je zou denken dat meer contact met familie en vrienden in het land van herkomst, of vaker daar naartoe op vakantie gaan, migranten-ouderen zou kunnen beschermen tegen eenzaamheid. Maar dat is nog maar de vraag, althans als we kijken naar de uitkomst van onderzoeken onder Turkse en Marokkaanse ouderen.

Uit onderzoeken die professor Fokkema samen met de Vrije Universiteit deed onder Turkse en Marokkaanse ouderen in Nederland, blijkt dat verbondenheid met de Nederlandse samenleving en verbondenheid met de eigen groep in Nederland deze ouderen veel meer beschermen tegen eenzaamheid.

Respect en luisteren
Ook de benadering speelt volgens Cicilia en Servania een grote rol als het gaat om de zorg van Caribische ouderen. “Anders dan in de Hollandse cultuur spreken wij ouderen niet aan met jij of jou, dat wordt gezien als respectloos.”

“Dat geldt ook voor de manier waarop Caribische ouderen om hulp vragen”, legt Cicilia uit. “Anders dan Hollanders nemen zij een langere aanloop. Dus zeggen ze bijvoorbeeld eerst dat ze zus of zo niet kunnen betalen, terwijl het onderliggende probleem is dat ze misschien wel diep in de financiële problemen zitten.”

Vaak beheersen loketmedewerkers en hulpverleners in Nederland die communicatievorm niet en vallen veel Caribische ouderen volgens de zorg-experts ‘tussen wal en schip’ of ‘raken moedeloos’.

Niet over één kam scheren
Toch is het belangrijk om ook niet alle Caribische ouderen over een kam te scheren. “Ook binnen elke groep is variatie”, zegt Fokkema. “Niet elke Turkse oudere is namelijk eenzaam. Van belang is meer kennis te vergaren waarom de ene migrant wel en de andere niet tegen eenzaamheid is beschermd.”

Een aparte studie naar Caribische ouderen in Nederland zou daarom ook volgens Fokkema interessante informatie op kunnen leveren. De vraag is alleen, wie gaat het onderzoek doen? En, zoals Cicilia het zegt: “krijgen we de ouderen zover om over hun schaamte heen te stappen en te praten?”

Steeds meer ouderen met een migratieachtergrond in Nederland

Het aantal oudere migranten met een migratieachtergrond neemt in een snel tempo toe. Volgens het CBS woonden er in 1991 in totaal 42.244 55-plussers met niet-westerse achtergrond in Nederland (1,3 procent van alle 55-plussers). Begin 2018 bestond deze groep uit ongeveer 312 duizend ouderen (5,7 procent).

De grootste groepen 55-plussers met een migratieachtergrond zijn ouderen met een Surinaamse (83.000), Turkse (52.000), Marokkaanse (50.000) en Antilliaanse (24.000) achtergrond.

Volgens de bevolkingsprognoses van het CBS zal het aantal ouderen met een migratieachtergrond in 2040 stijgen naar 819.000. Dat is 12,2 procent van alle 55-plussers die er op dat moment in Nederland wonen.