Deze Kathedraal van Doornen is een stekelig protest tegen de vernieling van de aarde

Midden in een oase van groen, ingeklemd tussen twee doorgaande wegen, ligt de oude Curaçaose plantage Bloemhof met een negentiende-eeuws landhuis. Bloemhof is tegenwoordig een centrum van cultuur en dat maakte het een logische plek voor de bouw van het kunst- en levenswerk van Herman van Bergen: een Kathedraal van Doornen.

De Nederlands-Curaçaose kunstenaar is een joviale man, die liever op de achtergrond blijft en soms een wat cynische kijk op de wereld heeft. Dat leverde wel een waanzinnig kunstwerk op: tien meter hoog en met een oppervlakte van twintig bij twintig meter. Bedacht na 9/11, begonnen in 2012 en geïnaugureerd in 2020, maar net als een middeleeuwse kathedraal is ook dit bouwwerk voorlopig nog niet voltooid.

Kort na de aanslag op de Twin Towers besloot hij zijn gevoelens over de gewelddadige kant van de mens in een kunstwerk uit te drukken. Daarvoor wilde hij de doornen van de wabi gebruiken. Omdat één doorn geen effect heeft op de dikke olifantshuid van de mens, bedacht hij samen met zijn vrouw Daisy dat hij dan maar een gebouw ging maken dat twee keer zo groot is als een olifant. “Een mammoet vol doornen. Dat raakt de mensen.”

Vrijwilligers hebben tienduizenden stekelige takken van de wabi geoogst 

Hij heeft jarenlang over zijn idee nagedacht en de contouren getekend. Vervolgens werd op de plantage Bloemhof het skelet van de kathedraal in betonijzer opgetrokken. Daarin werden grote bouwblokken aangebracht. Van Bergen en zijn vaste club vrijwilligers hebben daarvoor in de natuur tienduizenden stekelige takken van de lokale boom de wabi (Vachellia tortuosa) geoogst. 

Aanvankelijk aten geiten het malse groen eraf, maar na de dood van twee lammetjes door maagperforatie verwijderen de vrijwilligers het groen met de hand. Zonder handschoenen. De takjes gaan in mallen van 70 bij 100 centimeter, waarbij de doornen zoveel mogelijk in elkaar grijpen. Vervolgens gaat er milieuvriendelijke lijm overheen en tot slot nog een laag parketlak. Dan is een bouwblok klaar. Met daarin 90.000 doornen.

In de kathedraal komen diverse filosofieën van Van Bergen samen: de doornen moeten de mens prikkelen. De mens die volgens hem de ellende op aarde op zijn geweten heeft zoals plasticsoep, luchtvervuiling, grote verschillen tussen arm en rijk, racisme en nog veel meer. Maar ook de mens die 9/11 heeft veroorzaakt. Daarmee zijn de doornen in zijn visie een manifest van de misdragingen van de mens. Zowel in ecologisch als in humanitair opzicht.

De kracht van moeder natuur

Hij legt uit: “Sinds de komst van de Europeanen naar Curaçao in 1499 vond grootschalige houtkap plaats. Alle nuttige bomen verdwenen van het eiland. Daarna kon de wabi met zijn gemene doornen onbarmhartig op het eiland woekeren. Alsof de natuur zich met doornen wilde beschermen tegen nog meer indringers.”

“De meeste kerken en kathedralen symboliseren het huis van God”, vervolgt hij, “de pracht en praal van het christendom. De Kathedraal van Doornen symboliseert de schoonheid en de kracht van moeder natuur, want de wabi heeft overleefd.”

De ‘ontdekking’ van het eiland had ook gevolgen voor de toenmalige bewoners, de Caquetios. De Spanjaarden voerden hen af naar Hispaniola, nu Haïti en de Dominicaanse Republiek. Daar moesten ze in de mijnen werken. Als slaven, zoals de Nederlanders later slaven uit Afrika voor hen lieten werken. “Ik heb in het ontwerp het profiel van een Caquetio verwerkt. Dat is niet alleen een eerbetoon aan de vroegste bewoners, het is ook een herinnering aan de exploitatie van mensen tijdens de slavernij.”

De symboliek gaat verder. De kathedraal heeft geen dak. “Ons dak is het universum. Ik noem het bewust geen hemel, dat is te christelijk.” Want Van Bergen is weliswaar niet anti-religie, hij constateert wel dat de godsdiensten voor ons bepalen wat je wel en niet mag denken. “Het zijn autonomievreters. Maar ik vind dat geen enkele godsdienst belangrijker of waardevoller is. Daarom heb ik binnen in het bouwwerk symbolen van diverse religies en culturen verwerkt.” 

Al lopend door de kathedraal zie je dat de muren verbonden zijn door gotische en romaanse bogen, als in een kerk. Andere bogen lijken weggelopen uit een moskee of een synagoge. Ook een rotstekening van de oorspronkelijke bevolking en het yin-yangsymbool zijn verwerkt in de muren.

Spiritualiteit is uitbesteed aan digitale goden

Iconen van de huidige wereldcultuur ontbreken evenmin. “Want”, zo meent Van Bergen “spiritualiteit bestaat niet meer in ons leven. Dat hebben we uitbesteed aan onder meer Google, Twitter, WhatsApp en Facebook. Zij vertegenwoordigen de nieuwe digitale goden.”

Als geen enkele godsdienst belangrijker is, waarom dan de naam Kathedraal van Doornen? Van Bergen: “Het had ook een moskee kunnen heten, of een synagoge, maar ik kom uit een katholiek nest. Bovendien zijn de meeste mensen in deze regio rooms-katholiek, dus vandaar de naam ‘kathedraal’. Ik had het een Denkhuis kunnen noemen, maar ik wil dat mensen meteen het gevoel hebben dat er in de kathedraal meer gebeurt dan denken.”

In een van de tussenwanden is een cirkel uitgespaard. Van Bergen: “Alle religies hebben ruzie met elkaar. Hier kunnen ze het bijleggen door elk aan een kant van de muur hun hand door het gat te steken en elkaar de hand te schudden. Dan moeten ze wel door hun eigen pijn heen. Letterlijk, door de doornen heen, en figuurlijk, want wanneer je een einde wilt maken aan een ruzie, moet je geven en nemen.”

Wanneer op de eerste vrijdag van elke maand Van Bergens kunstwerk verlicht wordt, staat er plotseling een goud glimmend gebouw, alsof er heel dun goudlamé overheen is gehangen. Het lijkt wel een doorkijkkathedraal. De verlichting versterkt het idee van een middeleeuws kerkgebouw, evenals de indrukwekkend hoge muren.

Met de verlichting van zijn kunstwerk wil Van Bergen de bewoners van Curaçao, vooral de jongeren, hoop geven. “Maar het is ook een signaal: we moeten veel meer respect hebben voor het levenslicht op deze planeet. Daardoor ga je van jezelf houden en vanzelf ook van alles wat op de aarde leeft.”

Doolhof

Op de ‘verlichte vrijdagen’ zijn er op het podium voor de kathedraal altijd optredens, dit keer van jonge musici en dichters. Vervolgens vertelt Van Bergen iets over zijn levenswerk en kunnen de bezoekers naar binnen. Een vaste route bestaat niet, want van binnen is het gebouw een doolhof. “Ook dat is bewust. Omdat we ons elke dag afvragen wat er gebeurt op deze aarde, wat we aan het doen zijn en hoe we invulling geven aan ons bestaan.” Zo loopt iedereen dus mediterend als een monnik door de gangen – daarbij oppassend dat ze niet tegen de stekelige muren leunen.

De mens is niet alleen destructief, vindt de kunstenaar. “De mens heeft ook de kracht om zijn gevoelens en gedachtes in kunst kenbaar te maken. Die kracht is de vrije geest, de vrije geest die schept, en niet vernietigt.” 

Daarom zijn op diverse plekken in de wanden nissen uitgespaard die ruimte bieden aan eigentijdse kunst. Kunst van Caribische kunstenaars, maar ook van Nederlandse zoals Jeroen Krabbé, David Bade, Sandra Hay (de vrouw van Golden Earring Barry Hay) en Frouwkje Smit. “De kathedraal is een ode aan de vrije geest.”

De kunstwerken zijn de enige uitweg uit het labyrint met zijn hoge, bedreigende muren. Waarom de dicht op elkaar staande muren zo bedreigend zijn? “Omdat de mensheid zo is. Ik vind de mensheid superbedreigend voor de aarde, voor de vrije geest, voor de goede omgang met elkaar. De mens is een ongelooflijk monster met al zijn oorlogen. Dus dan mag dit gebouw wel bedreigend worden uitgevoerd.”

Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door het Steunfonds Freelance Journalisten.

Lees ook:

Deze volkswijk op Curaçao knapt langzaam op: ‘Hoe arm je ook bent, als er feest is, schilder je je huis’

Een arme volkswijk op Curaçao lijkt dankzij lokale initiatieven en verbeterde infrastructuur langzaam op te krabbelen. Maar zeker sinds corona is de armoede nog alomtegenwoordig.