Type neergestorte helikopter: van 'vliegende fyra' tot 'prima toestel'

Het neergestorte toestel was van het type NH90. Daarvan had Nederland er tot gisteren 20 van in bezit. Wat weten we over dit type?

Allereerst: NH staat voor NHIndustries. Dit is een Europese helikopterfabrikant met een hoofdkantoor in Frankrijk. Het is een consortium van vier landen geweest die besloten hebben tot de bouw van dit toestel. Nederland zat daar ook in, zegt luchtvaartdeskundige Joris Melkert van de TU Delft. "De bedoeling was om 'm in de jaren 90 op de markt te hebben. Uiteindelijk is hij pas operationeel geworden in 2007." Dat was geen gemakkelijke ontwikkeling, daarover later meer.

De NH90 is een zogenoemd multirole helikopter, dat betekent dat het een helikopter is dat gebruikt kan worden voor verschillende taken zoals transport, medische evacuaties en gevechten.

In de eerste plaats als gevechtshelikopter

Defensie ziet de NH90 in de eerste plaats als een 'maritieme (gevechts)helikopter die kan opereren vanaf patrouilleschepen en luchtverdedigings- en commandofregatten'. 12 van de 20 exemplaren zijn voorzien van 'alle systemen die nodig voor de maritieme gevechtstaak'.

Voor een buitenstaander is het behoorlijk indrukwekkend wat zo'n heli aan arsenaal mee kan dragen. De NH90 is uitgerust met twee Mark 46-torpedo's voor het bestrijden van onderzeeboten en een MAG- middelzwaar machinegeweer of een M2-zwaar machinegeweer.

'Geen aanvalshelikopter zoals Apache'

Toch spreekt Melkert eerder van een lichtbewapend toestel. "Het toestel is meer voor transporten en patrouilles en gewonden afvoeren. Het is geen aanvalshelikopter zoals de Apache."

Defensie gebruikt de overige acht exemplaren dan ook als transporthelikopter. Zowel boven land of boven zee: vanaf bijvoorbeeld transportschepen en het nieuwe Joint logistic Support Ship Karel Doorman. Of voor het afzetten van special forces.

De NH90 is zo ontworpen dat het bestuurd kan worden door één vlieger. Het toestel kan ook in slechte weersomstandigheden vliegen.

Slechte weersomstandigheden

Zes jaar geleden kwam het type helikopter een aantal keer negatief in het nieuws. In 2014 maakten Tweede Kamerleden zich zorgen over de staat van de toestellen. De helikopters werden geteisterd door roestvorming en slijtage. Defensie besloot daarop om de aankoop van de laatste zeven heli's van dit type op te schorten, dertien waren toen al in gebruik en ingezet voor de kust van Somalië en het Caribisch gebied. Door het tekort aan helikopters op te vangen liet het ministerie Cougar-helikopters langer vliegen.

'Vliegende Fyra'

CDA-Kamerlid Raymond Knops, op dit moment staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, noemde het besluit om de aankoop op te schorten zes jaar geleden 'heftig'. Het maakte volgens hem duidelijk dat de problemen 'heel groot' waren. Hij sprak in die tijd van een 'vliegende Fyra', naar de problemen die in die tijd speelden met de hogesnelheidstrein.

Er zou sprake zijn geweest van ongeveer 100 tekortkomingen met de NH90. Toch zouden de toestellen die al in gebruik waren niet gevaarlijk zijn. Ze functioneerden goed, maar de slijtage zou sneller gaan, aldus Defensie. In december van dat jaar mocht de producent de toestellen weer leveren: er waren voldoende afspraken gemaakt voor het oplossen van de problemen. De 20ste NH90 is op 10 juni 2016 geleverd.

Kortsluiting in Duitsland

Ook in het buitenland waren zorgen om dit type toestel. In 2015 hield Duitsland de toestellen aan de grond nadat bij een Duitse NH90 kortsluiting was ontstaan na het gebruik van de blusinstallatie.

Nederland koos ervoor om de toestellen te laten vliegen. De Nederlandse Militaire Luchtvaart Autoriteit (MLA) zag geen reden om de Nederlandse NH90's aan de grond te houden. De Duitse piloot zou de brandblusinstallatie te lang hebben gebruikt, zo bleek later.

In 2017 hield de Duitse luchtmacht opnieuw alle NH90-helikopters aan de grond omdat in Mali slijtage was gevonden in de motor. De hernieuwde problemen met de motor lieten zien dat de NH90 'nog steeds niet betrouwbaar is', zei een kritisch parlementslid in Der Spiegel.

Ernstige kwaliteitsproblemen in Noorwegen

Noorwegen dan. Daar werd vorig jaar in het parlement zelfs een hoorzitting gehouden over het toestel. Vooral de vertraagde levering - uiteindelijk meer dan tien jaar te laat - zorgde bij de Noren voor een hoop wantrouwen. Toen de toestellen eindelijk wel geleverd waren, werden er nog steeds ernstige kwaliteitsproblemen geconstateerd. In 2012 en 2017 werd overwogen om de bestelling helemaal te schrappen.

Ondanks al het geklaag over het toestel is luchtvaartdeskundige Joris Melkert niet zo negatief. "Helikopters zijn technische, complexe apparaten. Inmiddels zijn er honderden in gebruik in heel Europa. Ook buiten Europa. Hij functioneert best naar tevredenheid."

De problemen met roestvorming schaart Melkert onder kinderziektes. "Dat is normaal. Dingen vallen tegen bij de ontwikkeling van zo'n toestel. De eerste vlucht was in 1995. Het geeft aan dat het een technisch complex proces is geweest. Australië, België, Oman, Qatar, Zweden hebben 'm nu allemaal."

'Als ik mag kiezen, kies ik de NH90'

RTL Nieuws sprak ook met de Belgische helikopterpiloot Jo Balcaen. Hij vloog tot 2015 met de NH90. "Als ik morgen een toestel mag kiezen, kies ik de NH90", zegt hij. "De NH90 had een slechte perceptie vanwege problemen die er waren bij de eerste versie. Hij zou niet tegen zeewater kunnen, maar de NH90's die nu rondvliegen, zijn niet de NH90's die in 2010 rondvlogen."

Echt structurele problemen heeft hij nooit ervaren. "Je wil altijd iets beters en je gaat altijd iets beters vinden. Maar het is een prima toestel. Hij vliegt gemakkelijk. Het toestel kreeg onterecht een verkeerde naam wat mij betreft." De kritiek dat op het toestel roestvorming ontstond, vindt hij onterecht. "Bij elk toestel dat je vliegt, komt corrosie kijken."

'Hoe hard is de klap geweest?'

Wat de oorzaak was van de crash bij Aruba is nog onbekend, maar volgens Joris Melkert zijn dit soort toestellen gemaakt om crashlandingen mee uit te voeren. "De vraag is: hoe hard is de klap geweest? Je weet niet of de bemanning heeft kunnen communiceren met het schip."

Toen oud-helikopterpiloot Balcaen over de crash hoorde, kreeg hij een koude rilling. "Als een rotorblad afbreekt, dan mag je de beste piloot zijn maar dan moet je geluk hebben om nog iets te kunnen doen."

Zwarte doos gevonden

De zwarte doos van de helikopter is inmiddels gevonden en geborgen, meldt het ministerie van Defensie. De vluchtrecorder kan gebruikt worden voor het onderzoek naar de oorzaak van het ongeluk.

Zo'n zwarte doos neemt onder meer de gesprekken op die in de cockpit worden gevoerd. Ook worden de technische gegevens van het toestel in de gaten gehouden door de zwarte doos.

Christine Martens en Erwin Warnies

De Inspectie Veiligheid Defensie en de Onderzoeksraad voor Veiligheid zullen beide onderzoek doen naar het ongeluk. Bij het ongeluk kwamen twee bemanningsleden om het leven: de 34-jarige vlieger Christine Martens en de 33-jarige tactische coördinator Erwin Warnies.